donderdag 23 april 2015

Met universele waarden kom je niet ver


Ik bespeur bij mezelf een alarmerende mate van meedogenloosheid en cynisme. Maar ik krijg het niet weg. Als de ellende van deze wereld in deze omvang op gammele bootjes op me afkomt voel ik in mezelf: dit is te groot voor ons, kapseis maar. Dat bedoel ik met alarmerend.

Maar het lukt me werkelijk niet om te geloven in het universalisme van de paus of van mensenrechtenfundamentalisten. Wél dat iedereen in theorie gelijke waardigheid heeft – het is niet zo moeilijk om dat te bevestigen. Maar niet dat iedereen die daadwerkelijk hier naar toe wil per definitie welkom zou zijn.

Als je, zoals de paus of bevlogen utopisten, dát denkt, dan heb je geen benul van wat het kost om een samenleving als de onze draaiende te houden. Want waar heb je het dan over? Over een morsig conglomeraat van oneindig veel en soms heftige belangentegenstellingen waarvoor dagelijks grote hoeveelheden vernuft en energie vereist zijn om die in aanvaardbare en redelijke banen te leiden. Via rechtspraak, zorginstellingen, politieke compromissen, wetenschappelijk onderzoekswerk. Vaak op moeizame, soms beschamende wijze, maar het werkt.

Dit delicate maatschappelijke weefsel kun je alleen maar op straffe van totale desintegratie blootstellen aan brute verstoringen van buitenaf. Dat niet te willen inzien beschouw ik als een verwijtbaar gebrek van utopisten. Als het zo is dat het niet opvangen van vluchtelingen beschouwd kan worden als een misdaad – en ik denk dat dat zo is – dan geldt dat wat mij betreft net zo hard voor het volharden in een blind utopisch simplisme. Een misdaad waarvan ik soms geneigd ben om paus Franciscus en andere mensenrechtenfundamentalisten te beschuldigen.

Met absolute, universeel geachte waarden kom je niet ver en dat is beslist tragisch. Maar het is wel degelijk onze verantwoordelijkheid om dat te onderkennen. Ik stem, getraind in de perverse discipline van de geschiedenis, in met Luuk van Middelaar als die zegt: “Het morele gelijk van de barmhartige Samaritaan houdt stand zolang alles overzichtelijk blijft. Het kan geen grens trekken tussen ‘jij wel’ en ‘jij niet’ – en in onze eindige wereld komt zo’n grensmoment altijd”.

De utopist Bernard-Henry Lévy mag zich ook wel eens achter de oren krabben als hij terugdenkt aan zijn oproep van 2011 tot een geallieerde invasie in Libië. Daarop zijn de woorden van een andere columnist - Rob de Wijk - van toepassing: “Willekeur dreigt zeker als ons morele kompas belangrijker wordt dan het recht”.

Zie ook Er is over nagedacht, Levinas zoals ik hem begrijp en Dikke en dunne moraal

3 opmerkingen:

  1. Na 70 jaar vrede en toenemende welvaart is Europa gewend geraakt aan moraliteit als maatstaf om ingewikkelde problemen te beoordelen. De wereld, intern en extern verandert evenwel. Eenzijdige empathie moet plaatsmaken voor afwegingen waarin ook plaats is voor ratio. Voor velen is dit even wennen, maar het is de vraag of er veel tijd voor gertreuzel.
    Zie ook mijn column in www.MonkWise.nl, onder Actueel, getiteld No Way.
    groet,
    Monk

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dag Naud,
    ik zit al de hele tijd te denken in hoeverre de huidige situatie al dan niet vergelijkbaar is met deze van de jaren 1947-'48 in wat nu Israël-Palestina is.
    Natuurlijk brengt simplisme en utopisme ons nergens. En Levinas' gedachtengoed is niet echt gericht op (wereld)politiek.
    Is de 'gezond verstand'-optie dan toch de beste op het terrein van de (wereld-)politiek ?
    En ... hoe verhoudt zich de hier besproken crisis tot de naoorlogse in Israel-Palestina ?
    Vragen die me bezig houden.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Naud,

    Ik denk dat over dit onderwerp nog heel wat te schrijven valt. Ik werd gegrepen door de felheid in jouw stukje richting de paus en de pleitbezorgers van de mensenrechten. Sinds ik vorige week ben gaan nadenken op welke manier ik mijn bijdrage zou kunnen verworden speelt een oude mop met steeds door het hoofd. Het is de mop over de prijs van een druppel benzine die niets kost en een pompbediende die de tank toch niet vol wil druppelen.

    Hier vind je mijn overdenking: http://www.ozogaaf.nl/test_wp/index.php/grenzeloos-bestaan/

    Groet,

    Jacco

    BeantwoordenVerwijderen